Kennisbundel Zelfmanagementondersteuning

Vooraf

Zelfmanagement ondersteunen hoort bij de kern van goede, persoonsgerichte zorgverlening. Maar hoe je dat doet (en wat je daarvoor moet laten) blijft vaak onduidelijk. In deze kennisbundel wordt toegelicht wat zelfmanagementondersteuning in de praktijk inhoudt, en welke kennis, houding en vaardigheden (aankomende) zorgverleners daarvoor nodig hebben.

Persoonsgerichte zorg helpt mensen met een chronische aandoening om beter om te gaan met hun aandoening. Niet de ziekte staat centraal, maar het mens-zijn, functioneren en participeren en kwaliteit van leven. Mensen helpen hun waardigheid en eigen regie te behouden zodat het leven voor hen draaglijk, zinvol en de moeite waard is, is een uitgangspunt voor persoonsgerichte zorg.

Zelfmanagement is een term die past bij mensen met een chronische ziekte of aandoening. In de praktijk worden zij patiënt, cliënt, klant, bewoner of zorgvrager genoemd. In deze kennisbundel spreken we van cliënt of zorgvrager en zorgverlener. We kiezen daarvoor omdat we daarmee iedereen willen aanspreken die een zorgverlenersrelatie aangaat, vanuit welke discipline en in welke setting dan ook. We gebruiken ‘hij’ om de cliënt/zorgvrager aan te duiden, en ‘zij’ als het gaat om de zorgverlener. Uiteraard kan waar ‘hij’ staat ook ‘zij’ gelezen worden en omgekeerd.

Waarom deze kennisbundel?

Eigen regie en zelfredzaamheid staat in het huidige zorgbeleid centraal en zijn op alle burgers van toepassing. Iedereen die te maken krijgt met een of meer chronische aandoeningen wil zorg en ondersteuning krijgen die aansluit op de eigen situatie, wensen en behoeften en daar zelf zoveel mogelijk in bepalen. Dat noemen we zelfmanagement. Zelfmanagementondersteuning en samen beslissen zijn pijlers van persoonsgerichte zorgverlening. In de kennisbundel worden al deze begrippen toegelicht. Hoe je als (aankomende) zorgverlener mensen met verschillende achtergronden, aandoeningen en uiteenlopende problemen in hun zelfmanagement kunt ondersteunen, staat centraal in deze kennisbundel. 

De inhoud van deze kennisbundel is een bewerking van het leerboek “Verpleegkundige ondersteuning bij zelfmanagement en eigen regie”, onder redactie van AnneLoes van Staa, Lausanne Mies en Ada ter Maten-Speksnijder (uitgever BSL), gemaakt voor docenten en studenten van hbo-opleidingen Verpleegkunde. De tweede druk van dit boek is in 2023 verschenen.

Met deze kennisbundel maken we de kennis vrij toegankelijk en breed toepasbaar voor alle docenten, studenten en zorgverleners in zowel het mbo- als het hbo-zorgonderwijs. Het leerboek biedt verdieping, meer uitleg en uitgebreidere casuïstiek, extra thema’s zoals ethische dilemma’s, eHealth, onderzoek, meer interventies en instrumenten, toepassing bij diverse ziektebeelden. Je vindt de inhoudsopgave onder downloads.

Voor wie is de kennisbundel bestemd?

Deze kennisbundel is bedoeld voor zorgverleners, docenten en studenten van opleidingen in zorg en welzijn zoals:

• Verzorgenden IG
• Mbo-verpleegkundigen
• Hbo-verpleegkundigen
• Verpleegkundig specialisten en Physician Assistants
• Paramedici (fysiotherapie, ergotherapie, logopedie, diëtetiek etc.)
• Medewerkers maatschappelijke zorg, social work, SPH, toegepaste psychologie
• Praktijkondersteuners Huisartsenzorg
• Persoonlijk begeleiders

De kennisbundel kan gebruikt worden als lesstof en sluit aan bij diverse mbo-keuzedelen. Daarnaast is het materiaal ook geschikt voor de bij- en nascholing van zorgverleners in de praktijk.

Wat vind je in deze kennisbundel?

Het bieden van zorg en ondersteuning aan mensen met chronische gezondheidsproblemen brengt vaak extra uitdagingen met zich mee, vooral als je de eigen regie van de cliënten wil versterken en recht wilt doen aan hun eigen kennis en ervaringen. Als zorgverlener moet je kennis en vaardigheden hebben van de uitdagingen waar mensen in de langdurende zorg mee te maken hebben, maar ook van gesprekstechnieken, samen beslissen en de samenwerking met mantelzorgers en in je eigen team.

Onderwerpen die in deze kennisbundel aan bod komen:

• zelfredzaamheid en eigen regie
• competenties voor zelfmanagementondersteuning
• communicatie over zelfmanagement
• samen beslissen
• gezondheidsvaardigheden en diversiteit
• familiegerichte ondersteuning  
• zelfmanagementondersteuning als teamwerk

In de kennisbundel zijn veel uiteenlopende bronnen gebruikt om een zo compleet mogelijk beeld van zelfmanagementondersteuning te schetsen en aan te sluiten bij de praktijk. Onder downloads vind je een overzicht van de gebruikte bronnen per hoofdstuk. In de kennisbundel zelf wordt verwezen naar bruikbare kennisbronnen, zoals documenten, films en animaties. 

Daarnaast bevat de kennisbundel veel opdrachten die tijdens het onderwijs of scholing ingezet kunnen worden. De meeste opdrachten richten zich op het begrip van concepten, het toepassen van ondersteuningsmethodieken en het gebruiken van de opgedane kennis in praktijksituaties, films of casussen. Enkele opdrachten zijn vooral gericht op analyseren en/of evalueren van zelfmanagementondersteuning in de praktijk. Bij de kijkopdrachten waar video’s worden gebruikt als oefen- en reflectiemateriaal kunnen stagiair(e)s vanzelfsprekend ook putten uit de eigen praktijksituaties en -ervaringen.

Hoe gebruik je de kennisbundel?

De kennisbundel Zelfmanagementondersteuning bestaat uit 7 inhoudelijke hoofdstukken met bijbehorende opdrachten. Hoofdstuk 8 geeft een overzicht van algemeen toepasbare interventies bij zelfmanagementondersteuning. Elk hoofdstuk biedt:

• Actuele kennis en voorbeelden, tips
• Praktische informatie over bruikbare interventies en instrumenten,
• Opdrachten met gevarieerde werkvormen (individuele en groepsopdrachten, verdeeld in kijk-, discussie- en stageopdrachten)

De voorbeelden en opdrachten gaan over verschillende settings (ziekenhuis, verzorgingshuis, thuiszorg, woonvoorzieningen en de GGZ), en over diverse doelgroepen, zoals ouderen, jeugd, mensen met verstandelijke beperkingen, dementie of beperkte gezondheidsvaardigheden.

Docenten en praktijkopleiders kunnen zelf kijken welke onderdelen bruikbaar zijn in het curriculum. Zorgverleners en studenten kunnen vanzelfsprekend ook zelf direct aan de slag met deze kennisbundel en er hun kennis en vaardigheden mee verdiepen.

Tips voor gebruik:

• Docenten, trainers, studenten en zorgverleners kunnen bronnen uit kennisbundel gebruiken om zich verder te verdiepen in een specifiek onderwerp/vraagstuk.
• Je hoeft niet alles uit deze kennisbundel te gebruiken. Haal eruit waar jij aandacht aan wilt besteden en wat jij kunt gebruiken. De kennisbundel is zo geschreven dat de hoofdstukken zowel opeenvolgend als apart van elkaar te gebruiken zijn.
• Gebruik bij de ontwikkeling van leermiddelen theorie en opdrachten uit kennisbundel. Voeg door middel van knippen en plakken de gekozen onderdelen toe aan je eigen leermiddelen.
• Verwijs in leermiddelen naar de kennisbundels, zo stimuleer je professionals en studenten om zelf doelgericht informatie op te zoeken in de kennisbundels.
• Onderwijs en werkveld kunnen met behulp van de kennisbundel samen bepalen wat ze willen opnemen in een leertraject. Zo kunnen ze afstemmen welke opdrachten de studenten tijdens de stage maken.
• Betrek ervaringsdeskundigen waar mogelijk bij onderwijs, scholing en training.

Samenstelling

Deze kennisbundel is gebaseerd op het boek “Verpleegkundige ondersteuning bij Zelfmanagement en eigen regie”. Leer meer over het boek in deze video:

De inhoud van de kennisbundel Zelfmanagementondersteuning is samengesteld door:

• Dr. AnneLoes van Staa (Lector Transities in Zorg; Hogeschool Rotterdam)
• Drs. Lausanne Mies (Remise)

Bij de ontwikkeling is samengewerkt met groot aantal experts op het gebied van zelfmanagement en zelfredzaamheid, docenten van verschillende mbo- en hbo-instellingen, lectoren van het Platform Zelfmanagement, adviseurs van Vilans en vertegenwoordigers van diverse organisaties.

De Kennisbundel Zelfmanagementondersteuning is mogelijk gemaakt dankzij financiële ondersteuning van ZonMw, Hogeschool Rotterdam, Platform Zelfmanagement en Vitale Delta.