ACM moedigt samenwerking aan in de ouderenzorg

Gepubliceerd op: 12-06-2023

Ouderenzorgorganisaties kunnen op veel terreinen samenwerken zonder dat zij de Autoriteit Consument & Markt (ACM) op hun weg vinden. Sterker, de ACM moedigt samenwerking juist aan als de kwaliteit van zorg en cliënt daarmee gebaat zijn.

‘Bijvoorbeeld samenwerking in de avond- nacht en weekenddiensten’, vertelt Frank Pelikaan, senior medewerker bij de Directie Zorg van de ACM. In Zuidoost Brabant is bijvoorbeeld een nieuwe flexpool van zelfstandige zorgprofessionals opgezet met de naam ‘Fair’. Fair is een centraal servicekantoor van de zorg, dat de inzet van ZZP’ers faciliteert voor en bij inmiddels 23 aangesloten zorgorganisaties. Met instemming van de ACM, die in de aanloop naar de oprichting van de flexpool uitgebreid geraadpleegd werd.

De ACM

De Autoriteit Consument & Markt heeft 3 hoofdtaken:

Consumentenbescherming.
Toezicht op eerlijke concurrentie in belang van mensen nu en in de toekomst.
Reguleringszaken, bijvoorbeeld in de energiebranche en telecom.

Het toezicht op (samenwerking in) de verpleeghuiszorg valt onder de tweede taak.

‘Onze visie op samenwerking in de verpleeghuiszorg hangt af van het onderwerp waarop je wilt samenwerken. Maar in het algemeen geldt: als de samenwerking leidt tot voordelen voor de cliënt, dan houdt de ACM je niet tegen. Samenwerking kan immers leiden tot meer kwaliteit van zorg, of het toegankelijk houden van bepaalde vormen van zorg.’, vertelt Pelikaan.

Zijn collega Cosmin Nicolae vult aan: ‘De vraag is hoe ver de samenwerking gaat. Is het nodig om op te gaan in een andere organisatie, zodat je minder diversiteit krijgt. Of kun je ook op andere manieren samenwerken? Er zijn ook samenwerkingsvormen waarbij je de eigenheid van je organisatie niet verliest.’

Verpleeghuisorganisaties vrezen mededingingsregels

Toch hebben nogal wat verpleeghuisorganisaties koudwatervrees als het om samenwerken gaat, juist vanwege de mededingingsregels. En dat weten ze bij de ACM ook. Cosmin: ‘Daarom treden wij hier de laatste tijd veel mee naar buiten, bijvoorbeeld tijdens presentaties of met publicaties. We willen bestuurders echt tegemoet komen en hen handvatten bieden. Op onze website vind je ook heel concreet welke stappen je kunt zetten als je wilt samenwerken. Waarbij in het algemeen geldt: als je de cliënt voorop stelt, doe je het niet snel verkeerd. Onze directeur zegt: ook in andere sectoren zie je dat organisaties echt concurrenten zijn en tegelijkertijd toch samenwerken. Dat kan in de zorg ook.’

Samenwerken? Betrek patiëntenorganisaties en zorginkopers

Een belangrijk advies van de ACM aan zorgbestuurders die willen samenwerken, luidt: betrek de ‘driehoek’ erbij en voer met alle partijen gesprekken. Het gaat dan om zorgaanbieders, patiëntenorganisaties en zorginkopers. ‘Als zij allemaal achter de plannen staan, dan heeft de ACM geen reden om er tegen te zijn’, zegt Frank, die graag nog een tweede belangrijk advies geeft. ‘Wij zeggen: maak afspraken met elkaar en formuleer heel concreet wat je gaat doen om de kwaliteit van zorg te verbeteren. Maak dat vervolgens toetsbaar en meetbaar en maak publiek en betrokken partijen duidelijk waarom de samenwerking nodig is.’

Natuurlijk kunnen zich situaties voordoen waarin een samenwerking bijvoorbeeld toch verder gaat dan nodig voor de te behalen resultaten. De ACM kan daar als toezichthouder op uitkomen, maar dat hoeft zeker niet meteen tot problemen te leiden.

Cosmin: ‘In de zorgsector kijken wij als toezichthouder nog dieper naar wat er op zo’n moment precies aan de hand is en gaan indien nodig het gesprek aan. Daarin gaat het bijvoorbeeld over hoe je kunt bijsturen om een fout te herstellen. Maar het is beslist niet zo dat wij in die situaties meteen boetes gaan uitdelen. Wat alleen niet mag’, besluit hij, ‘is dat organisaties in de samenwerking nieuwe, innovatieve organisaties weren vanwege het eigen organisatiebelang. Dat is ook niet in het belang van de cliënt.’

Criteria voor samenwerking

Vaak zal samenwerking tussen zorgorganisaties de mededinging niet beperken. Als samenwerking de mededinging wel beperkt, mogen afspraken worden gemaakt als deze voldoen aan vier criteria:

De afspraken dienen de publieke doelen in de zorg (ze worden niet gemaakt met het doel de prijzen te verhogen). Dergelijke afspraken komen in de zorg veel voor.
Een billijk deel van de baten die voortvloeien uit de afspraken, moet ten goede komen aan de cliënt/patiënt/verzekerde (niet alleen naar de organiserende partijen).
Partijen moeten aannemelijk maken dat de afspraken nodig zijn om het beoogde doel te kunnen bereiken.
In de samenwerking wordt concurrentie niet op alle terreinen uitgesloten (de afspraken richten zich op een specifiek onderdeel).

Informele beoordeling

Partijen die samenwerkingsafspraken willen maken, de zorgdriehoek hebben betrokken, maar toch twijfelen of hun samenwerking is toegestaan, kunnen hun plannen vooraf informeel voorleggen aan de ACM. Dit dient wel op een goed onderbouwde manier te gebeuren. De ACM gaat dan graag met deze partijen in gesprek over hun voorgenomen afspraken en geeft aan of zij op de goede weg zitten.

Met medewerking van Marcel Canoy, adviseur ACM, hoogleraar gezondheidseconomie aan de VU en adviseur Vilans.

Samenwerken rondom capaciteit in Zuidoost Brabant

Fair, zo heet de nieuwe flexpool van zelfstandige zorgprofessionals in Zuidoost Brabant. De flexpool werd op 9 mei 2023 officieel geopend na het ondertekenen van de oprichtingspapieren. De inrichting van het servicekantoor werd voorbereid onder aanvoering van Vitalis, een ouderenzorgorganisatie in Eindhoven met 24 zorglocaties.

‘Ik heb de samenwerking met de ACM als enorm positief ervaren. De houding is positief kritisch; medewerkers traden ons plan met open vizier tegemoet’, vertelt Jeroen Swanen, bestuurder van Fair. Swanen is tevens HR-manager bij Vitalis en verantwoordelijk voor de interne flexpool van de organisatie: Vitaal Flex.

‘De ACM trad ons plan met open vizier tegemoet’

Sinds 2018 regelt Vitalis de inzet van ZZP’ers zelf via Vitaal Flex en niet meer via bemiddelingsbureaus. Met succes, zegt Jeroen Swanen. ‘Tot dan leidde de inzet van ZZP’ers regelmatig tot negatieve reacties en hoge kostenposten. Sinds we het zelf doen, is de kwaliteit en stabiliteit van de zorg toegenomen en daalden de kosten. In het regionale bestuurdersoverleg hebben we toegelicht hoe onze flexpool werkt en ontstond het idee om dit met z’n allen te doen. We hebben immers allemaal te weinig mankracht en willen het geld voor de zorg echt voor de zorg inzetten.’

Wel samenwerken, geen tariefafspraken

Bij het opstellen van het plan voor een regionale flexpool, werd onder andere gesproken met juristen, fiscalisten, accountants en enkele in zorg gespecialiseerde medewerkers van de ACM. Samen met de ACM ging Swanen op zoek naar ruimte om de flexpool mogelijk te maken. ‘Je stuit bij de ACM allerminst op onwil. Integendeel. Je mag weliswaar geen tariefafspraken maken, maar dat betekent niet dat je niet mag samenwerken. In informele overleggen hebben we onze plannen samen verder onderzocht. Daarin stond de zorgvraag voorop’, vertelt hij.

De ACM keurde het concept voor de regionale en flexpool uiteindelijk goed en inmiddels doen 23 zorgorganisaties mee: VVT-organisaties, ziekenhuizen, de GGZ, de gehandicaptenzorg en welzijnsorganisaties. De animo onder zelfstandige zorgprofessionals voor de flexpool is, na een marketingcampagne, heel groot.

Swanen benadrukt dat ZZP’ers rechtstreeks een overeenkomst aangaan met de organisatie waar ze aan het werk gaan. Fair faciliteert dit alleen; hier kunnen ZZP’ers hun functie, kwaliteiten en tarieven opgeven. Aangesloten organisaties kunnen op hun beurt aangeven welke maximale tarieven ze hanteren voor specifieke functies en kwaliteiten. Het systeem van Fair komt zo tot een match, die door recruiters aan betrokkenen wordt voorgelegd.

‘Zelf ken ik de tarieven niet en de recruiters van Fair hebben een geheimhoudingsplicht. Op deze manier kunnen zorgorganisaties meer en betere zorg inkopen en dat is in het belang van de cliënt. En de markt van het bemiddelen verschuift zo terug naar de zorg zelf.’

Swanen adviseert organisaties met soortgelijke samenwerkingsplannen zichzelf bij de ACM aan tafel uit te nodigen. ‘Ga het gesprek aan en weet dat samenwerken niet hetzelfde is als het maken van tariefafspraken. Als de positie van de cliënt verbeterd wordt, is er heel veel mogelijk.’

Meer weten

Lees meer over regionale samenwerking en het programma Waardigheid en trots in de regio
Lees ook de speech van Bart Broers, directeur Zorg, Autoriteit Consument & Markt: Samenwerken in de regio, de Mededingingswet en de rol van de ACM