Een goed gesprek over toezicht op netwerken

Zorg- en welzijnsorganisaties vormen steeds vaker netwerken om aan de zorgvraag van kwetsbare mensen te voldoen. Hoe verhouden raden van toezicht zich tot deze ontwikkeling? Barbara Geurtsen, oprichter van het Levinas Governance Instituut, en Nick Zonneveld, onderzoeker bij Vilans, dagen raden van toezicht uit om hun perspectief te verbreden. ‘Kijk naar het netwerk als geheel en neem de meerwaarde van het netwerk voor cliënten en inwoners mee.’

‘Om persoonsgerichte zorg te bieden zien we steeds meer netwerken ontstaan van zorg- en welzijnsorganisaties en andere (informele) partners’, vertelt Zonneveld. ‘Maar over de rol van raden van toezicht bij netwerksamenwerking is nog weinig bekend.’ Geurtsen pakte het vraagstuk op en deed een verkennend onderzoek. ‘Ik heb onderzocht welke factoren bijdragen aan de invloed van een raad van toezicht op de meerwaarde van een netwerk.’

Nog weinig oog voor gedeelde doelen

Het onderzoek laat zien dat raden van toezicht de netwerksamenwerking sterk benaderen vanuit opvattingen die passen bij het toezicht op de eigen organisatie. Waardoor ze nog weinig oog hebben voor de gedeelde doelen en verantwoordelijkheden van het netwerk. ‘Het gesprek over het netwerk vindt doorgaans plaats in de vergadering van de raad van toezicht van elke afzonderlijke organisatie’, vertelt Geurtsen. ‘De informatie is bovendien meestal afkomstig van de eigen bestuurder en gericht op de risico’s van samenwerken voor de eigen organisatie. Informatie over de gezamenlijke meetbare en merkbare resultaten ontbreekt vaak nog. Bovendien legt een raad van toezicht doorgaans alleen werkbezoeken af binnen de eigen organisatie. Verbinding met cliënten en professionals van het netwerk komt daardoor nog nauwelijks tot stand.’

Blinde vlekken

Het valt Zonneveld op dat professionals, managers en bestuurders in het netwerk vaak met elkaar verbonden zijn. ‘Maar de verbinding op het niveau van toezicht is nog weinig ingevuld.’ Het draagt er allemaal aan bij dat raden van toezicht een sterk organisatieperspectief hanteren bij het toezicht op netwerken. ‘Ze hebben de meerwaarde voor cliënten en de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de partijen in het netwerk nog weinig in het vizier’, vervolgt Geurtsen. ‘Dat zijn nog blinde vlekken.’

Weerbarstige praktijk

Geurtsen is zelf ook toezichthouder in zorg en welzijn. Ze herkent de weerbarstigheid van de praktijk. ‘Wanneer we het in onze vergadering over samenwerkingen hebben, praten we toch al snel over de (financiële) risico’s voor onze organisatie.’ Haar raad van toezicht experimenteert nu met een nieuwe vorm. ‘We ontmoeten collega-toezichthouders van partijen in het netwerk samen met hun bestuurders. De gesprekken die daar ontstaan dagen ons uit om verder te kijken dan ons organisatieperspectief op het netwerk.’

Governancecode Zorg 2022

Geurtsen is blij met de recent verschenen geactualiseerde Governancecode Zorg 2022. Deze code vraagt van bestuur en toezicht om ook op het niveau van samenwerkingsverbanden en netwerken invulling te geven aan de governanceprincipes. Ze moeten afspraken maken over de verantwoordelijkheid van de eigen organisatie, de gedeelde verantwoordelijkheid van partijen in het netwerk en de gezamenlijke doelen. ‘Ik zie de geactualiseerde code als een stimulans voor toezichthouders om hun perspectief en werkwijze te verbreden: kijk naar de organisatie én de gezamenlijke doelen van het netwerk.’

Start met een goed gesprek

‘Bijvangst van het onderzoek is het inzicht dat veel toezichthouders behoefte hebben aan kennis over hun rol in netwerken’, zegt Geurtsen. De eerste aanbeveling aan de praktijk is dan ook om een goed gesprek te organiseren tussen bestuur en toezicht. ‘Ga in zo’n gesprek spelen met perspectieven. Wat leer je daarvan over je eigen werkwijze? Een themadag van de raad van toezicht en raad van bestuur is een natuurlijk moment om, eventueel onder begeleiding van een expert, een goed gesprek te hebben over netwerken en de betekenis daarvan voor het bestuur en toezicht.’

Expertise bundelen

Sandra Dahmen, adviseur bij Vilans, beaamt dat: ‘Ook wij krijgen steeds meer vragen van bestuurders over hoe zij hun toezichthouders kunnen meenemen bij samenwerkingen.’ Ook Wilfrid Opheij, partner en adviseur van Common Eye, signaleerde deze vraag. Vilans, het Levinas Governance Instituut en Common Eye hebben daarom hun expertise gebundeld. Een themadialoog voor bestuurders en hun toezichthouders is daarvan het resultaat. De themadialoog is ontwikkeld in nauwe samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ). In de brochure (onderaan deze pagina) leest u er meer over.

Landelijk onderzoek

Het toezicht op netwerken is nog onontgonnen gebied. In februari 2022 start het vierjarig NWO-onderzoek EISON naar innovatieve manieren van toezicht in organisatienetwerken die zich bezighouden met complexe, maatschappelijke vraagstukken in de domeinen zorg, wonen, onderwijs en veiligheid. Mirella Minkman, voorzitter raad van bestuur bij Vilans, is lid van het kernteam van dit grootschalig onderzoek. Tilburg University en de VU voeren het onderzoek uit.

Meer informatie over governance van en toezicht op netwerken

• Bekijk ons kennisdossier over governance van netwerken
• Lees de reisgids voor toezichthouders bij het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg
• Bekijk het filmpje over het verbinden met de lokale context
• Bekijk het kennisdossier domein overstijgend samenwerken van Waardigheid en trots
• Meer over het NWO-onderzoek toezicht op netwerken
• Lees de brochure Goed gesprek over toezicht: Themadialoog voor bestuurders en hun toezichthouders (zie Downloads)