UNO en de praktijk: samen onnodig antibioticagebruik terugdringen

Verantwoord omgaan met antibiotica en tegelijkertijd de zorg aan kwetsbare ouderen verbeteren. Aan dat doel werkt senior onderzoeker Laura van Buul elke dag gedreven samen met collega-onderzoekers en zorgprofessionals. Dat doet ze binnen UNO Amsterdam, het universitair netwerk ouderenzorg van Amsterdam UMC.

Binnen UNO Amsterdam verbinden onderzoekers en zorgprofessionals wetenschappelijke kennis met de dagelijkse praktijk van 22 aangesloten zorgorganisaties. Laura van Buul werkt er ruim tien jaar en is als epidemioloog expert op het gebied van infectieziekten en antibiotica in de ouderenzorg. Haar drijfveer is om werkelijk iets aan de praktijk te veranderen en de zorg te verbeteren. Daarom vindt ze het samenbrengen van wetenschap en praktijk waardevol: ‘De samenwerking met zorgprofessionals is eigenlijk onmisbaar. Want zo kom je erachter welke vragen er zijn, hoe professionals dingen in de praktijk beleven en hoe je kennisinterventies het beste kunt implementeren.’

Antibioticagebruik onder ouderen

Als promovenda deed zij vanaf 2011 onderzoek naar het voorschrijven van antibiotica in verpleeg- en verzorgingshuizen. Daaruit bleek dat een derde van bewoners met een vermoeden van een urineweginfectie onnodig antibiotica kreeg voorgeschreven. Vaak volgt bij veranderd gedrag of ‘vage’ klachten te snel een test met een urinestick, die wel bacteriën maar niet per se een urineweginfectie aantoont. Antibioticagebruik kan tot resistentie leiden, vertelt Laura van Buul. ‘Antibioticaresistentie is een wereldwijd en toenemend probleem, waarschuwt ook de Wereldgezondheidsorganisatie. We lopen het gevaar dat we straks bijvoorbeeld een longontsteking niet meer met antibiotica kunnen behandelen of bepaalde operaties niet meer kunnen uitvoeren.’

Naast resistentie is het onnodig behandelen met antibiotica in de (ouderen)zorg een probleem omdat er kans is op onnodige bijwerkingen, er interactie kan optreden met andere medicijnen en er risico is op onderbehandeling. ‘Regelmatig wordt bij ouderen met veranderd gedrag een urinestick gedaan, en als die positief is wordt een urineweginfectie geconcludeerd. Maar dat veranderde gedrag kan ook heel goed een andere oorzaak hebben, zoals bijwerkingen van medicatie, uitdroging of iemand heeft simpelweg zijn of haar dag niet.’

Verrassende resultaten

Vanuit UNO Amsterdam ging Laura van Buul samen met zorgprofessionals en beroepsvereniging Verenso op zoek naar nieuwe inzichten over urineweginfecties, de meest voorkomende infectieziekte bij ouderen. Met als belangrijkste vraag: hoe stel je een urineweginfectie goed vast bij deze doelgroep? Dat leidde onder meer tot de Verenso richtlijn en de ontwikkeling en evaluatie van ondersteunende materialen voor in de praktijk, zoals een informatieposter, scholingsvideo, zakkaartje, patiëntenbrief en een observatie-checklist. ‘Als onderzoekers hadden we zelf nooit bedacht om een observatie-checklist te maken, omdat je altijd hoort dat er al zoveel lijstjes zijn in de zorg. Maar er was tóch behoefte aan. Samenwerken levert dus verrassende dingen en een mooie etalage aan kennisproducten op.’

Enthousiast vertelt de onderzoeker over de focusgroep-bijeenkomsten, de interviews en evaluaties met mensen uit de praktijk. ‘Daarbij helpt het als je vooraf aangeeft dat je van hen wil leren en verschillende meningen gewaardeerd worden. Daarmee zet je een veilige omgeving neer. Zelf vond ik de sessie spannend waarin ik liet zien dat de zorgprofessionals vaak niet volgens de richtlijn werkten. Zou dat wel goed vallen? Er volgde echter geen weerstand, maar juist positieve reacties en het voornemen om de inzichten de volgende dag te delen met collega’s.’

Kennisproducten implementeren

Bij UNO Amsterdam zijn op dit moment 22 ouderenzorgorganisaties aangesloten. Dat zorgt voor een toegankelijke verbinding van onderzoekers met de praktijk, waardoor ook nieuwe kennis via onder meer online kennisbijeenkomsten en themagroepen wordt verspreid. ‘Veel studies spreken tot de verbeelding van zorgprofessionals, omdat ze er direct iets mee kunnen’, is de ervaring van Laura van Buul. Toch is de stap van kennis naar implementatie wel een uitdaging.

‘Voor mij als onderzoeker is een belangrijke les dat implementatie tijd kost en mijn verantwoordelijkheid tot aan de voordeur van de zorgorganisatie reikt. Ik probeer organisaties zoveel mogelijk handvatten aan te reiken, maar uiteindelijk zijn zij degenen die er echt iets mee kunnen gaan doen. Hoe ik die voordeur iets verder open kan krijgen? Binnen UNO word ik daarin gefaciliteerd door een implementatie-adviseur, communicatieadviseur en onderwijsadviseur. Zij ondersteunen bij het vertalen van kennis naar de praktijk en bieden ook structureel activiteiten aan om kennis te delen en organisaties te ondersteunen bij implementatie.’

Aan zorgorganisaties geeft ze tot slot nog mee: ‘Doe eerst een goede inventarisatie van het probleem in je organisatie en kijk wat je daarbij nodig hebt. Binnen UNO hebben we inmiddels een heleboel kennisproducten, maar kijk goed naar waar het probleem zit en wat daar voor jullie bij aansluit.’

Bekijk de kennisproducten over infectieziekten en antibiotica van UNO Amsterdam.