Communiceren met mantelzorgers

Mantelzorgers kennen hun naaste vaak goed. Ze hebben veel informatie die nuttig is voor jou. Tegelijk weet jij dingen waar mantelzorgers wat aan hebben. Jullie hebben beiden op je eigen manier kennis en inzicht. Daarom is het nodig dat jullie informatie uitwisselen en afstemmen. Door goed te communiceren vullen jullie elkaar aan en verlenen jullie samen de beste zorg en ondersteuning.

Mildred

'Ik kan precies zien of het goed gaat met mijn moeder. Ik zie dat aan haar gezichtsuitdrukking, aan hoe ze kijkt. Voor professionals is dit waardevolle informatie.'

Onderwerpen
Opdrachten

Leerdoelen

Als je aan de slag gaat met dit thema werk je aan de volgende leerdoelen:

Je benoemt dat mantelzorgers samenwerkingspartners zijn.
Je benadert mantelzorgers als samenwerkingspartners.
Je stemt de taakverdeling in de dagelijkse praktijk af met mantelzorgers.
Je stelt op verschillende belangrijke momenten samen met mantelzorgers een plan van aanpak op.
Je benadert mantelzorgers als experts en benut hun kennis.
Je bespreekt moeilijke situaties met cliënten en mantelzorgers.

Powerpointpresentatie

Wat moet jij weten over communiceren met mantelzorgers? Deze interactieve powerpointpresentatie zet de belangrijkste punten op een rij.

Bekijk de powerpointpresentatie: Communiceren met mantelzorgers

In welke situaties stem je af met mantelzorgers?

Je hebt op verschillende momenten contact met mantelzorgers. Allereerst als je het zorgleefplan of ondersteuningsplan opstelt en evalueert. Maar daarnaast zijn er nog allerlei momenten. Wanneer stem je af?

In de volgende situaties stem je af met mantelzorgers of informeer je hen:

Als er veranderingen zijn in de wensen en behoeften van de cliënt.
Als je nieuwe inzichten hebt of nieuwe ervaringen in de zorg of ondersteuning van de cliënt.
Als je leuke dingen meemaakt met de cliënt. Het is voor de mantelzorger heel waardevol om deze te horen.
Als verwachtingen niet uitkomen.
Als je een niet-pluis gevoel hebt of als je je zorgen maakt over de cliënt of de mantelzorger.
Als er problemen zijn in de zorg of ondersteuning en de mantelzorger daarover kan meedenken en belangrijke ervaringen kan inbrengen.
Bij praktische zaken: als er nieuwe kleding gekocht moet worden of een ziekenhuisbezoek gaat plaatsvinden.

In de volgende situaties stemmen mantelzorgers met jou af of informeren ze jou:

Als er veranderingen zijn in de wensen en behoeften.
Als de mantelzorger nieuwe ervaringen en inzichten heeft opgedaan die relevant kunnen zijn voor jou.
Als verwachtingen niet uitkomen.
Als de mantelzorger vragen heeft, bezorgd is of advies wil.
Als er praktische zaken afgestemd moeten worden.

Afstemmen met mantelzorgers: tips

Bron: Tijdschrift: ‘Sandra en Siona gaan voor een goed gesprek’, Vilans

Het is belangrijk dat je informatie uitwisselt met de mantelzorger. En ook dat je goed met de mantelzorger afstemt. Enkele tips:

Wees flexibel bij het inplannen van gesprekken met de mantelzorger.
Laat de mantelzorger eerst zijn verhaal vertellen, toon begrip en vraag goed door (bijvoorbeeld naar hoe de mantelzorger betrokken is bij de zorg en ondersteuning van de cliënt).
Wees je ervan bewust dat het niet vanzelfsprekend is dat de mantelzorger extra taken op zich neemt.
Deel je inhoudelijke kennis met de mantelzorger.
Deel ook regelmatig leuke ervaringen die je had met de cliënt.
Denk goed na over wat je in het dossier schrijft en hoe je dat doet. Wees je ervan bewust dat de mantelzorger het ook leest. Denk na over hoe je boodschap bij de mantelzorger over kan komen.
Let op de privacy van de cliënt en de mantelzorger. Deel alleen informatie met de mantelzorger als de cliënt daar toestemming voor geeft.

Lees- en kijktips

Bron: e-learning Goed in Gesprek, Vilans.

Wil je meer weten over communiceren met mantelzorgers? Enkele lees- en kijktips:

De website zorgleefplanwijzer geeft veel informatie over het zorgleefplan en werken met mantelzorgers.
Het thema Goed in gesprek op de website Zorg voor Beter gaat over het voeren van goede gesprekken met cliënten, mantelzorgers en collega’s.
De notitie Grenzen verkennen gaat over de wettelijke en juridische kant van de samenwerking tussen professionals en mantelzorgers.
Gedeelde zorg: een ideeënboek is een handreiking die professionals en mantelzorgers kunnen gebruiken in hun samenwerking.
Mijn moeder lag om 11 uur nog in bed is een boek met veel herkenbare situaties uit de zorgpraktijk. Het boek beschrijft onder andere hoe je het beste kunt reageren op kritiek van familieleden. Prijs: € 35,95.
Heel veel over digitale communicatie lees je op deze pagina op Zorg voor Beter.
Bekijk dit Stappenplan voor digitale communicatie in de thuiszorg.
Toolkit Samenwerken met mantelzorgers: zo werkt het. Hoe werk je als zorgmedewerker optimaal samen met mantelzorgers? Ga aan de slag met deze toolkit. In 8 themakaarten vind je opdrachten, dilemma’s en tips om met elkaar te bespreken.
In het werkboek Verder in samenwerking vind je informatie en ervaringen uit de praktijk rondom de samenwerking tussen mantelzorgers en medewerkers in de zorg. Het boek bestaat uit 12 thema's die je los van elkaar kunt lezen.

E-learnings en webinars

E-learning Familie (in)zicht: een lespakket voor mbo-studenten in de ouderenzorg. De toekomstige professional leert aan de hand van een aantal e-modules werken volgens ‘zorg en welzijn nieuwe stijl’, waarbij samenwerking met het gezinssysteem, mantelzorgers en vrijwilligers centraal staat.
E-learning Goed in gesprek met mantelzorgers
Op de website freelearning kun je gratis twee e-learningmodules volgen over het voeren van een goed gesprek.
Webinar Goed in gesprek in de zorg voor een beter samenspel
Webinar Gezinsgerichte ondersteuning van jonge mantelzorgers
Webinar Goed samenspel met mantelzorg, uitdaging of utopie?
Webinar Grenzen verleggen - wat mogen mantelzorgers en vrijwilligers wel en niet doen?

Instrumenten

Deze instrumenten helpen je verder in de praktijk:

Het Sofa-model gaat over de samenwerking met mantelzorgers. Sofa staat voor samenwerken, ondersteunen, faciliteren en afstemmen.

Hand-outs

Bij de opdrachten horen allerlei handige materialen. We hebben ze hier voor je op een rij gezet. In de opdrachten wordt er steeds naar verwezen:

Onderwerpen
Opdrachten

Introfilm

Hugo Borst beschrijft in zijn boek indrukwekkend de relatie met zijn dementerende moeder en wat dit betekent voor hem als mantelzorger en als zoon.

Het schrijven van het boek zorgt ervoor dat hij mooie herinneringen aan zijn moeder weer ophaalt en deze deelt met anderen. Hij laat zien dat mantelzorger zijn heel veel oplevert. Je merkt in zijn verhaal dat de manier van communiceren met zijn moeder verandert. Door het schrijven van het verhaal geeft Hugo Borst ook veel informatie over de zorg voor dementerende ouders en maakt hij Nederlanders zich meer bewust van de belangrijke rol van mantelzorgers.

https://www.youtube.com/watch?v=P7rtgBR3bLE

Bron: RTV Rijnmond

Om te bespreken:

Welke informatie vertelt Hugo Borst over zijn moeder die voor jou als professional waardevol is?
Wat zou je nog van Hugo Borst willen weten over zijn moeder en over hemzelf?
Zou je zelf als mantelzorger een dagboek bij gaan houden? Waarom wel of waarom niet?

Opdracht 1: Stel je voor dat ...

Met deze opdracht leef je je in de situatie van een mantelzorger in. Je denkt na over wat jij belangrijk vindt in de communicatie tussen de professional en de mantelzorger.

Bron: Strip Goed verbonden, Zorg voor beter

Tijdsduur: 20 minuten
Materiaal: hand-out Cases, bord/flipover en stiften, strip

Stap 1: Kies een casus

Lees de onderstaande cases en kies er eentje uit die je aanspreekt. Geef dan antwoord op de vragen en schrijf dit op.

Casus 1: Je bent mantelzorger van je zus met een verstandelijke beperking
Vind jij het belangrijk om af te stemmen met de professional die betrokken is bij de zorg voor je zus? Zo ja, wanneer vind je dat belangrijk en waarom? Zo nee, waarom niet? Vind jij het belangrijk dat de professional jou informeert als er iets verandert in de mogelijkheden voor de ondersteuning van je zus? Waarom wel/niet?
Casus 2: Je bent mantelzorger van je verslaafde moeder
Vind jij het belangrijk dat Tom ook met jou afstemt over de zorg voor je moeder? Zo ja, wanneer vind je dat belangrijk en waarom? Zo nee, waarom niet? Vind jij het belangrijk dat jij Tom kunt informeren als je moeder bijvoorbeeld een terugval heeft? Waarom wel/niet?
Casus 3: Je bent mantelzorger van je opa die aan dementie lijdt
Vind jij het belangrijk dat de professional (die vaak in de huiskamer van de kleinschalige woonvorm is) jou informeert over hoe het met je opa gaat? Zo ja, wanneer vind je dat belangrijk en waarom? Zo nee, waarom niet? Vind jij het belangrijk dat de professional jou tips geeft als je opa bijvoorbeeld ineens heel boos reageert op jou? Waarom wel/niet?

Stap 2: Bespreek met je klasgenoot

Bespreek je antwoorden met je buurman of buurvrouw.

Stap 3: Schrijf op

Schrijf op het bord of de flipover drie punten die belangrijk zijn als het gaat om afstemmen en informatie uitwisselen met mantelzorgers.

Tip: lees ook Afstemmen met mantelzorgers: wanneer? (Zie: Onderwerpen > Afstemmen met mantelzorgers: wanneer?)

Stap 4: Bespreek met elkaar

Bespreek met de klas de punten die jullie hebben opgeschreven.

Tip: lees deze strip die duidelijk maakt hoe belangrijk een goed gesprek tussen de professional en de mantelzorger is.

Opdracht 2: Rollenspel

In dit rollenspel denk je met elkaar na over hoe je contact legt met de mantelzorger. Kan dit ook buiten de cliënt om?

Tijdsduur: 30 minuten
Materiaal: hand-out Cases, bord/flipover en stiften

Stap 1: Lees de casussen

Lees de casussen uit de hand-out Cases en kies er één uit.

Stap 2: Bereid het rollenspel voor

Maak een groepje van zes.

Stap 3: Het rollenspel

Speel het rollenspel.

Stap 4: Nabespreken rollenspel

Bespreek met elkaar deze vragen:

Hoe was het om te doen?
Wat gebeurde er?
Wat kan ging er goed, of kon beter?
Wat zou je in de praktijk (anders) doen?

Opdracht 3: Aan de slag in de praktijk - digitaal communiceren

We communiceren wat af via WhatsApp, sociale media, e-mail en filmpjes. Ook voor mantelzorgers en vrijwilliger kan digitale communicatie met jou of met anderen in de omgeving een extra communicatiemiddel zijn. In deze opdracht leer je daar meer over.

Tijdsduur: stap 1 en 2: 30 minuten, stap 3a (in je eigen stage/werk): 60-90 minuten of stap 3b (in je eigen omgeving): 60-90 minuten, stap 4: 20 minuten
Materiaal: laptop en beamer met geluid of digibord, voor de verdiepingsoefening (stap 4): twee flipovers, post-its in twee kleuren, stiften

Stap 1: Bekijk het filmpje

https://youtu.be/iNBWgyvMA44

Bron: De Zorggroep en In voor Zorg, 2015

Kijk naar dit filmpje over beeldbellen. Beantwoord de volgende vragen tijdens het kijken:

Wat betekent het voor de mantelzorger om te kunnen beeldbellen met de professional?
Wat betekent het voor de professional om te kunnen beeldbellen met de mantelzorger?
Zou jij zelf ook kunnen en willen beeldbellen in jouw werk? Waarom wel/niet?

Stap 2: Bekijk dit filmpje over digitale communicatie met mantelzorgers

https://vimeo.com/125137693

Bron: Vilans, 2015

Hoe communiceer jij privé? Gebruik je WhatsApp en social media? Ook cliënten, professionals en mantelzorgers kunnen op allerlei manieren via internet met elkaar communiceren. Bekijk dit filmpje over de mogelijkheden van digitaal communiceren. Beantwoord de volgende vragen tijdens het kijken:

Welke vormen van digitale communicatie komen in dit filmpje aan de orde?
Waarom gebruiken professionals deze digitale communicatie?
Wat is het voordeel van digitale communicatie voor de professional, de cliënt en de mantelzorger?

Verdieping

Wil je nog beter worden in het digitaal communiceren met de mantelzorger? Oefen dan in de praktijk.

Als je stage loopt of werkt: doe stap 3a en 4.
Loop je nog geen stage, maar ken je wel een mantelzorger: doe stap 3b en 4.

Stap 3a: Onderzoek tijdens je stage

Loop je stage of werk je? Onderzoek in jouw organisatie of professionals, cliënten en mantelzorgers digitaal met elkaar communiceren.

Zo ja, praat dan met collega’s, cliënten en mantelzorgers over wat dit voor hen betekent.
Zo nee, vraag dan (aan je stagebegeleider) of je de filmpjes uit stap 1 en 2 mag inbrengen tijdens een teamoverleg. Praat er met je collega’s over en ontdek of ze een van deze digitale communicatievormen willen proberen.

Stap 3b: Probeer uit in jouw omgeving

Ken je in je eigen omgeving een mantelzorger, in een instelling of in een thuissituatie? Probeer een van de gratis digitale communicatievormen uit:

voor zorginstellingen: bijvoorbeeld de proefversie van Familienet of Carenzorgt (gratis)
voor thuis: bijvoorbeeld Sharecare

Stap 4: Bespreek met elkaar

Praat met elkaar in de klas over je ervaringen. Gebruik bijvoorbeeld de tops/tips-oefening:

Neem twee flipovers. Op de ene schrijf je bovenaan 'Tops' op de andere 'Tips'.
Pak daarna post-its in twee verschillende kleuren: één kleur voor wat je goed vindt aan de mogelijkheden van digitale communicatie (tops) en één kleur voor aandachtspunten voor digitale communicatie (tips).
Neem even de tijd om tops en tips op de post-its te schrijven. Plak de tops en tips op de flipovers.
Met elkaar bekijk je of er tops en tips zijn die op elkaar lijken. Cluster de post-its die bij elkaar horen.
Bespreek de tops en tips met elkaar. Welke kansen zie jij om digitale communicatie in je werk toe te passen? Tip: neem de uitkomsten eventueel mee in opdracht 5: Jouw actiepunten.

Opdracht 4: Aan de slag in de praktijk - moeilijke gesprekken

Het is niet altijd gemakkelijk om mantelzorgers goed te informeren en met hen af te stemmen. Hoe pak je het aan als je iets moeilijks wilt bespreken? In deze opdracht krijg je een goed en een slecht voorbeeld.

Tijdsduur: 35-40 minuten
Materiaal: laptop en beamer met geluid of digibord

Stap 1: Bekijk het filmpje, scene 1

Bekijk de eerste scène uit het filmpje 'Goed in gesprek: Sta jij open voor de ander?'en stop bij 2.14 minuut. Beschrijf wat je ziet gebeuren:

https://www.youtube.com/watch?v=WYpUbROVUoA

Bron: In voor Zorg

Wat is de houding van de professional? En die van de mantelzorger?
Hoe brengt de professional het probleem met het douchen in? Hoe stemt ze af met de mantelzorger?
Zou je het zelf anders doen? Zo ja, wat?

Stap 2: Bekijk het filmpje, scene 2

Bekijk daarna de rest van het filmpje en beantwoord de volgende vragen:

Wat is anders aan de houding van de professional? En wat is anders aan de houding van de mantelzorger?
Hoe brengt de professional het probleem met het douchen nu in? Hoe stemt ze af met de mantelzorger?
Wat leer jij hiervan, wat neem je mee in jouw eigen stage of werk? Lees ook de tips (zie: Onderwerpen > Afstemmen met mantelzorgers: tips)

Stap 3: Bespreek met elkaar

Bespreek in de klas met elkaar wat je hebt geleerd over het afstemmen met mantelzorgers.

Opdracht 5: Jouw actiepunten

Wat heb jij geleerd over het communiceren met mantelzorgers? Wat zijn voor jou belangrijke dingen? In deze opdracht zet je je actiepunten op een rij en deel je deze met de klas.

Tijdsduur: 15 tot 30 minuten
Materiaal: hand-out Jouw actiepunten, hand-out Wat ik meeneem

Stap 1: Schrijf op

Schrijf je eigen actiepunten op en gebruik daarbij de hand-out Jouw actiepunten.

Stap 2: Creatieve boodschap

Verwerk dat wat je leerde in een creatieve boodschap, met je klasgenoten of alleen. Kies zelf een vorm hiervoor. Ideeën daarvoor vind je in de hand-out Wat ik meeneem.

Stap 3: Presentatie

Presenteer je creatieve boodschap aan de klas.