Duurzaamheid in de zorg: ‘Begin en zoek de samenwerking’

Hoe kun je duurzaamheid praktisch maken in de zorg? Met dieren, daglicht en planten bijvoorbeeld, laat Zorggroep Zaanstreek zien. Of door de Green Deal Duurzame Zorg écht in de praktijk te brengen. Ouderenzorgorganisatie Cicero maakt dat waar: ‘Door anders om te gaan met bijvoorbeeld voedingsresten en medicatie kun je de Zilveren Milieuthermometer Zorg verdienen en de kwaliteit van zorg verbeteren.’

Tijdens het webinar ‘Duurzaamheid praktisch maken in de zorg’ komen de inspirerende voorbeelden in vliegende vaart voorbij. Maar het webinar begint met de realiteit: bijvoorbeeld dat de zorg verantwoordelijk is voor 7 procent van de totale CO2-uitstoot in Nederland. En dat 4 procent van al het afval uit de zorg komt, en de zorg 13 procent van alle grondstoffen gebruikt. Die cijfers liegen er niet om, laat gastspreker Ellen Bakker zien. Zij is bestuurslid van De Duurzame Verpleegkundige en hoofddocent aan de Hogeschool Rotterdam. Toch komt zij vooral met een positieve boodschap.

Koppelkansen

Ellen legt uit dat gezondheid en de planeet aan elkaar gekoppeld zijn. ‘Planetaire gezondheid wil zeggen dat de leefomgeving en gezondheid met elkaar verbonden zijn. Meer gezondheid voor de mens betekent vaak ook een gezondere planeet’, zegt ze, ‘want de gezonde keuze is vaak ook de milieubewuste keuze. Denk aan op de fiets naar je werk gaan of gratis fruit op je werk.’

Ook zijn er genoeg zogenoemde ‘koppelkansen’, vertelt de Duurzame Verpleegkundige: ‘Meer tijd doorbrengen in de natuur met cliënten is gezond en geeft rust. Buitenpsychologen bieden behandeling in de buitenlucht aan. Dat is niet alleen voor de cliënt goed, maar ook voor de zorgprofessional zelf. Een mooi voorbeeld van een win-winsituatie.’

Gezonde leef- en werkomgeving

Ook Rutger de Graaf neemt voorbeelden uit de zorgpraktijk mee. Deze manager Innovatie houdt zich binnen Zorggroep Zaanstreek bezig met verduurzaming. De manier waarop de organisatie dat doet, spreekt tot de verbeelding: met planten, licht en dieren. Rutger: ‘Om de lucht binnen te zuiveren kun je ingewikkelde installaties aanschaffen. Maar wij kozen voor planten. Dat groen had ook een psychologisch effect. Mensen voelden zich beter, werden vrolijker en socialer. Later toonde de Universiteit Wageningen dit positieve effect ook aan met hun onderzoek in de ouderenzorg.’

Door het gebrek aan zonlicht gingen sommige planten dood. ‘Met lampen losten we dat op, maar we vroegen ons af wat het gebrek aan licht met mensen doet. Uit onderzoek van de Erasmus Universiteit blijkt dat we vooral een tekort aan geel middaglicht hebben. Dat licht hebben we nodig om tot rust te komen. Daarom hangen er bij ons zonlichtlampen die het bioritme volgen. En gaan we het hele jaar actief samen met bewoners naar buiten. Ook haalden we de natuur naar binnen en gooiden we ons huisdierenbeleid om. Nu zorgen huis- en therapiedieren voor liefde, plezier en een leuke werk- en leefomgeving. Buiten hebben we projecten om vogels, vlinders en bijen aan te trekken. We zijn nu een soort bio hub voor stadsnatuur.’

Samenwerking met natuurorganisaties

‘Zoek de samenwerking’, is een belangrijke tip die Rutger de Graaf aan deelnemers meegeeft. Om groener te werken en te leven zocht Zorggroep Zaanstreek de samenwerking met natuurorganisaties en universiteiten. ‘Natuurorganisaties, zoals de Bijenwacht, Staatsbosbeheer en Landschap.nl, hebben duizenden vrijwilligers die zorgorganisaties kunnen helpen met vergroenen.’

Green Deal Duurzame Zorg in de praktijk

De Limburgse ouderenzorgorganisatie Cicero ondertekende de Green Deal, net als tweehonderd andere zorginstellingen en ziekenhuizen. ‘Die belofte willen we waarmaken’, vertelt beleidsadviseur en onderzoeker Marian Maaskant. Met het behalen van de Zilveren Milieuthermometer Zorg bewijst Cicero dat ook: op zes van de dertien locaties is dat al gelukt. ‘Die Milieuthermometer, MTZ, is een heel handig hulpmiddel om aan te tonen dat je bezig bent met duurzaamheid en is een kapstok voor initiatieven.’

Om in aanmerking te komen voor een MTZ-certificaat, gaat een organisatie aan de slag met ongeveer vijftien onderwerpen, zoals energie, water, voeding en inkoopbeleid. Marian: ‘Cicero heeft ervoor gekozen om met alle locaties tegelijk aan de slag te gaan met het verantwoorden en het behalen van de certificaten. Dat scheelt veel tijd. Onze zorgprofessionals zijn zeker betrokken, maar we willen hen niet onnodig belasten.’ Ook blijkt in de praktijk dat niet alles moeilijk is om te behalen, vertelt de beleidsadviseur. ‘Een van de vereisten voor het MTZ-certificaat gaat bijvoorbeeld over medicijnresten. Ons medicatieprotocol voldeed hier al aan.’

Het beperken van etensresten is een andere vereiste voor de Milieuthermometer Zorg. ‘Op een van onze locaties bieden we één menu, in plaats van twee. Dat kan omdat we onze bewoners bij de intake en daarna jaarlijks vragen wat een cliënt niet lust. Als dat op het menu staat, krijgt de bewoner een alternatief. Als zorgmedewerkers signaleren dat een portie voor iemand te groot of te klein is, past de keuken dat voortaan aan. Verder gaan wij vier keer per jaar de voedselresten meten. En heeft de locatie eens in de twee weken een vegetarisch menu. Daarvoor hebben we eerst een proefsessie met de Cliëntenraad gedaan.’ Met een stimulerende boodschap sluit Marian haar presentatie af: ‘Cicero adopteerde de slogan van Loesje: Verbeter de wereld? Begin.’

Gratis lidmaatschap en festival

Ook Ellen Bakker geeft nog een paar tips mee, die ook nog gratis zijn: ‘Het lidmaatschap van De Duurzame Verpleegkundige kost niets. En op zaterdag 28 september is in Hilversum Het Groene Festival van de Groene Zorg Alliantie, hét evenement op het gebied van duurzaamheid in de zorg. Ook dat is gratis!’

Meer kennis over Duurzame zorg binnen Vilans vind je hier: Duurzame zorg (vilans.nl)